وندالیسم یا تخریب اموال عمومی، ارتباط مستقیمی با حس درونی افراد دارد؛ احساس درونی اجحاف، ناکامی و نارضایتی باعث ایجاد حس انتقامجویی شده و با فراهم‌شدن کوچک‌ترین شرایط لازم خود را در قالب شکستن شیشه اتوبوس، تلفن عمومی و نقاشی و کندن در و دیوار شهر نشان می‌دهد.
این آسیب اجتماعی زمانی پا به عرصه وجود گذاشت که دولت به معنای مدرن آن به‌وجود آمد، به همین دلیل در دوره‌های تاریخی بنا به ماهیت ساختارها، سازمان‌ها، نهادها و روابط اجتماعی اشکال مختلفی از کجروی‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی در جوامع به‌وجود آمده است.
وندالیسم عمل آگاهانه و ارادی به قصد صدمه‌زدن یا خراب کردن چیزی که متعلق به شخص دیگری است معنا می‌شود. این انحراف اجتماعی از هر کسی امکان دارد که سر بزند ولی جوانان بیشتر از دیگران از این روش برای بیان ناراحتی و شکست خود استفاده می‌کنند.
این عمل اگر چه آگاهانه و عمدی انجام می‌شود اما در آن نفع شخصی و جمعی وجود ندارد و در شکل کلان آن و در سطح جامعه خصلت تکرارشونده دارد. همچنین خصلتی خصمانه و کینه‌توزانه دارد که ممکن است در ضمیر ناخودآگاه مستتر باشد. به عبارت بهتر وندالیسم نوعی واکنش در قبال اجحاف‌ها، فشارها و درماندگی‌هاست.
در مورد وندالیسم و روند آن در سال‌های اخیر تحقیقات منسجم و زیادی انجام نشده است.
در نشست آسیب‌های اجتماعی در تهران عقیل دغاقله، نگاهی فراتحلیلی به چند آسیب اجتماعی انداخت که یکی از آنها مربوط به وندالیسم می‌شود. در بازه زمانی 1376 تا 1386 در مجموع 8پژوهش انجام شده که 5 پژوهش به سفارش کارفرما و 3 پژوهش برای پایان نامه دانشجویی است.
در این تحقیق پس از جمع‌آوری داده‌ها، توصیف و طبقه‌بندی پژوهش‌های انجام‌شده و تجزیه و تحلیل آماری یافته‌ها، به مصاحبه با صاحب‌نظران و کارشناسان آسیب‌ها پرداخته‌اند تا تحلیلی از روند مسائل مورد بررسی طی 10 سال اخیر ارائه شود.
در این پژوهش‌ها به‌صورت مشخص معلوم شد که آمار سازمان یافته‌ای از روند وندالیسم در تهران وجود ندارد و هر سازمان به‌صورت جسته و گریخته تحقیقاتی را انجام داده است. به همین دلیل نمی‌توان آمار دقیقی را از سال‌های مختلف ارائه کرد.
براساس8 تحقیق ذکر شده، روند وندالیسم در ناوگان اتوبوسرانی به این قرار است که در سال 74 سازمان اتوبوسرانی برای تخریب وندال‌ها 23میلیون تومان و در سال 86 حدود 300میلیون تومان هزینه کرده است. در شرکت راه آهن فقط تعداد شیشه‌های شکسته شده در قطارها شمارش شده است. در سال 77 حدود 2 هزار شیشه و در سال 86 حدود 2هزار و 500 شیشه شکسته شده است. وندالیسم در مخابرات نیز در حد تعداد کیوسک‌های تلفن ثبت شده است. در سال 75، 3 هزار کیوسک و در سال 87، 3هزار52 کیوسک تخریب شده است. درسال 86 نیز مجموعاً 13هزار و 633 مورد کیوسک تلفن تخریب یا سرقت شده است که شامل 120 دستگاه کامل و 11 هزار گوشی است.
در مورد میزان خسارت به میادین ورزشی، گزارشی سالانه و یا موردی وجود ندارد. فقط در تحقیقی به دست آمده است که 1/5 درصد تماشاگران درصورت اشتباه داور، عصبانی شده اشیایی به درون زمین پرتاب می‌کنند و اگر جمعیت حاضر در استادیوم را 50 هزارنفر فرض کنیم، می‌توان پیش‌بینی کرد که حدود 2500 نفر اقدام به پرتاب اشیاء به زمین بازی می‌کنند که این رقم بسیار بالا و قابل توجه است.
در حوزه زیباسازی شهری، آمار دسته بندی شده مشخصی وجود ندارد ولی فقط در سال 86 حدود 2 میلیارد تومان برای پاک کردن و ترمیم خسارت‌های ناشی از شعارنویسی و خط خطی کردن دیوارها و 300 میلیون تومان برای ترمیم مبلمان شهری از جمله سطل‌های زباله یا وسایل ورزشی پارک‌ها هزینه شده است.
بخشی از گزارش‌‌ها به وندالیسم در مدارس اشاره شده است اما از آنجایی که امکان دسترسی به یافته‌های عینی و واقعی میسر نشده است، براساس این تحقیق مشخص شده که 10 درصد دانش‌آموزان دبیرستانی گرایش به رفتارهای وندالیستی دارند و 22 درصد دانش‌آموزان نیز میزان وقوع رفتارهای وندالیستی را در مدارس زیاد ارزیابی کرده‌اند.
براساس نتایج این تحقیق، در سال‌های گذشته گزارش‌های سالانه یا موردی از اینکه چقدر در سال خسارت در میادین ورزشی، اداره پست، سطح شهر و مدارس وارد شده وجود ندارد.
بررسی سیستماتیک پژوهش‌های 10 سال اخیر ایرادهای این پژوهش‌ها را نیز نشان می‌دهد و البته در یک نمای جزئی ایرادهایی که اصولا تحقیقات علوم اجتماعی به‌خصوص آسیب‌های اجتماعی در یک بازه زمانی مشخص، بازنمایی می‌کند.
ایرادهایی که گروه تحقیقاتی عقیل دغاقله در زمینه پژوهش‌های وندالیسم در 10 سال اخیر به آن رسیده‌اند بدین قرار است که اصولا روش‌های تحقیق با موضوع وندالیسم تناسب ندارد. نمونه‌های انتخاب شده به روش دقیق انتخاب نشده‌اند و حجم اندک نمونه‌ها امکان تعمیم این یافته‌ها را کمتر می‌کند. مطالعات صورت گرفته به بررسی متغیرها در سطح فرد پرداخته‌اند و هیچ کدام از پژوهش‌ها توجهی به متغیرها در سطح کلان نداشتند.
مهم‌ترین یافته‌های پژوهشی
در 8 پژوهش مورد بررسی بر وجود خلأهای قانونی و در مجموع قوانین موجود توجه ویژه شده است. قوانین در این خصوص چندان سخت‌گیرانه نبوده و امکان سوءاستفاده افراد از این خلأ‌ها وجود دارد و البته افراد و بالاخص جوانان و نوجوانانی که علی‌العموم دست به این اقدامات می‌زنند، چندان از تبعات قانونی کنش و عمل خود مطلع نیستند.
عمده وندال‌ها از پایگاه اقتصادی و اجتماعی پایینی برخوردار هستند و بالغ بر 70درصد وندال‌های تحت مطالعه پایگاه اقتصادی- اجتماعی پایینی دارند.
وندال‌ها احساس اجحاف بیشتری می‌کنند و این تصور را دارند که بیشتر مورد تبعیض قرار گرفته‌اند. در 5 مطالعه، احساس اجحاف مورد بررسی قرار گرفته و در هر 5 مطالعه نقش احساس اجحاف در رفتارهای وندالیستی ثابت شده است.
پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که وندال‌ها حس انتقامجویی و خصومت شدیدی نسبت به جامعه دارند و درصد قابل توجهی از وندال‌ها تحت‌تأثیر انگیزه انتقامجویی اقدام به چنین اعمالی می‌کنند.
تمایل به رفتارهای پرخاشگرانه و احساس ناکامی، احتمال رفتارهای وندالیستی را بیشتر می‌کند.
در بروز رفتار وندالیستی برخی متغیرها نقش تشدید‌کننده را دارند. ضعف در کنترل‌های محیطی، تراکم جمعیت و وجود نشانه‌های وندالیسم جزو این متغیر‌هاست.
در بخش نتیجه‌گیری و پیشنهادها این پژوهش به نکات قابل توجهی اشاره شده است:
به اعتقاد محققین این پژوهش راه‌حل کلیدی در کاهش رفتارهای وندالیستی در سطوح کلان تعریف می‌شود که مهم‌ترین آنها کاهش شکاف طبقاتی و رفع محرومیت است.
کنترل متغیرهای محیطی مانند از بین بردن و امحای علائم تخریب‌های قبلی نقش بسزایی در کاهش رفتارهای وندالیستی دارد. همچنین تعمیر و ترمیم خرابی‌های انجام شده در اسرع وقت ممکن، به‌شدت از احتمال تکرار این رفتارها می‌کاهد.
تشدید و تقویت کنترل‌های محیطی بالاخص در اماکنی که احتمال وقوع چنین رفتارهایی وجود دارد ضروری است.
ضعف در حوزه آمار و اطلاعات از دیگر نقاط ضعف است که لازم است حداقل در شهرداری تهران سیستم مشخصی جهت جمع‌آوری و ثبت اطلاعات وجود داشته باشد.
تا زمانی که پدیده وندالیسم در میان مردم، رفتار ناشایست جلوه نکند نمی‌توان از جنبه بازدارنده نظارت جامعه استفاده کرد. بنابراین اطلاع‌رسانی درخصوص پدیده وندالیسم و آشنا ساختن شهروندان به ابعاد این پدیده و همچنین تأکید بر تبعات منفی و مخرب آن می‌تواند مؤثر باشد.
اطلاع‌رسانی به شهروندان بالاخص در مناطق پایین شهر و آگاه‌ساختن آنها از عواقب حقوقی سنگین رفتارهای وندالیستی و جرم بودن آن می‌تواند نقش بازدارنده‌ای در کنترل رفتارهای وندالیستی داشته باشد. می‌توان بدین‌منظور باجه‌های تلفن را در مجاورت اماکن تجاری نصب کرد.
حتی می‌توان نگرش شهروندان به رفتارهای وندالیستی را تشدید کرد تا جامعه به وندال‌ها به‌عنوان مجرم فاقد تحصیلات و فرهنگ شهروندی نگاه کنند.
ترویج و تأکید بر وجود نظارت‌های بیرونی و احتمال یافتن و شناختن وندال‌ها، تدوین، تکمیل و تصحیح قوانین موجود در زمینه رفتارهای تخریب‌گرایانه، مشارکت اجتماعی شهروندان در زمینه زیباسازی شهری، تدوین و ارائه برنامه‌های آموزشی برای مدارس و دانش‌آموزان مقطع دبیرستان درخصوص معرفی این پدیده و آسیب‌های آن و همچنین استفاده از مصالح محکم برای اموال عمومی می‌تواند بر کاهش روند وندالیسم و هزینه‌های آن کمک کند.
شکستن وسایل روشنایی معابر و جاده‌ها و اماکن عمومی، شکستن صندلی پارک‌های عمومی، کندن و ویران ساختن علائم راهنمایی و رانندگی که به‌منظور حفاظت جان عابرین و مسافرین و رانندگان نصب شده و پاره کردن روکش صندلی وسایل نقلیه عمومی و... سالانه میلیون‌ها تومان خسارت به جامعه وارد می‌کند. اما باید توجه داشت که هر رفتار وندالیستی ریشه‌ای در احساس حقارت، اجحاف و شکست دارد و نمی‌توان آن را فقط ناشی از هیجانات غیرقابل کنترل دانست. اگر جوانی در استادیوم ورزشی با پرتاب کردن شیء به درون زمین اعتراض می‌کند باید عمیق‌تر به ریشه‌های رفتار او نگاه و کنکاش کرد تا جلوی رفتار مخرب او با روش‌های کم‌هزینه‌تر گرفته شود.
